Jest to główny ośrodek kultu maryjnego w Polsce i jednocześnie najważniejsze centrum pielgrzymkowe w Polsce. Przybywa tutaj rocznie około 3-4 mln wiernych z całego kraju i z zagranicy.

Na Jasnej Górze znajduje się obraz Matki Bożej Częstochowskiej oraz duży zbiór innych dzieł sztuki sakralnej, będących w większości darami wotywnymi wiernych. Skarbiec na Jasnej Górze jest bezcennym zbiorem pamiątek historycznych i narodowych, gromadzonych od XV wieku jako dary oraz wota dziękczynne i błagalne, ofiarowane przez pielgrzymów wizerunkowi Matki Bożej Częstochowskiej. Jasną Górę w 1994 roku wpisano na listę pomników historii.

Cudowny Wizerunek Matki Bożej jest największym skarbem Jasnej Góry. Dzięki niemu w XV wieku stała się ona jednym z największych sanktuariów maryjnych w Polsce. W tym miejscu nie odnotowano jednak żadnych objawień maryjnych, jak w przypadku innych sanktuariów. Od początku obraz zasłynął cudami, które rozsławiły sanktuarium maryjne.

W 1382 roku Jasną Górę zasiedlili paulini z węgierskiego sanktuarium maryjnego w Márianosztra, którzy otrzymali od księcia Władysława Opolczyka kościół parafialny Narodzenia Najświętszej Marii Panny na wzgórzu Częstochówka. W 1393 roku, dzięki darowiznom i fundacji Władysława II Jagiełły i jego żony Jadwigi, wybudowano klasztor. W 1384 roku zakonnicy dostali obraz Matki Bożej Częstochowskiej, który spowodował rozwój kultu. W latach 1620-1644 powstały fortyfikacje, dzięki którym klasztor stał się znaczącym ośrodkiem obronnym na pograniczu Polski i Śląska, który zasłynął skuteczną obroną w 1655 roku przed oblężeniem wojsk szwedzkich Karola X Gustawa. W 1717 roku miała miejsce uroczysta koronacja Cudownego Obrazu. Jasna Góra podupadła w wyniku przeprowadzonych przez Stanisława Augusta Poniatowskiego reform oświeceniowych. W 1772 roku król zmusił zakonników do wpuszczenia w obręb murów klasztoru wojsk rosyjskich, które rozpoczęły grabież dzieł sztuki. W czasie zaborów pomimo represji w sanktuarium odbywały się nabożeństwa i manifestacje patriotyczne. Podczas II wojny światowej klasztor był zajęty przez Niemców. Utrzymywał jednak kontakty z przebywającym na emigracji kardynałem A. Hlondem i ze Stolicą Apostolską. Opiekował się wysiedleńcami, jeńcami wojennymi i Żydami. Po wojnie klasztor podjął dzieło odrodzenia kultu maryjnego. W 1955 roku na Jasnej Górze odbyły się uroczystości 300-lecia obrony klasztoru przez Szwedami. W 1956 z inicjatywy internowanego w Komańczy kardynała S. Wyszyńskiego, odbyły się Jasnogórskie Śluby Narodu. Był to akt przyrzeczeń episkopatu i wiernych, złożony z okazji 300 rocznicy ślubów Jana II Kazimierza. Ogłoszono wówczas Matkę Bożą Częstochowską Królową Polski.